Twierdza Nysa – zwiedzanie, historia, mapa

Twierdza Nysa to jeden z największych systemów fortyfikacyjnych w Europie. Niestety nie jest tak dobrze znany jak chociażby Twierdza Kłodzko i Twierdza Srebrna Góra, jednak niczymi nie ustępuje tym dwóm perełkom Dolnego Śląska. Obiekty Twierdzy Nysa zachowały się w około 50-60% oryginalnych XIX wiecznych zabudowań i aktualnie zajmują powierzchnię aż 80 ha. To wszystko obejmuje tylko to, co widzimy nad ziemią.

Dodać należałoby również, że Twierdza to również systemy korytarzy podziemnych, które w znacznej części są zawalone, zasypane oraz zalane. Kilka z obiektów fortyfikacyjnych jest udostępniona do zwiedzania, niektóre można zwiedzić na własną odpowiedzialność (mając jednak na uwadze, że ich stan budowlany jest mierny), ale są i też takie, które zostały przekształcone w budynki funkcjonalne jak magazyny, garaże, czy…. boisko. 

Które z obiektów warto zwiedzić? Jak do nich dojechać? Na co zwrócić szczególną uwagę? I kiedy w Nysie można spotkać wojska napoleońskie? 

O tym wszystkim przeczytacie w poniższym wpisie! Zapraszamy Was na wycieczkę po Twierdzy Nysa!

Krótka historia o tym jak powstała Twierdza Nysa

Pierwsze obwałowania i budynki fortyfikacyjne w Nysie powstały w XVII w. Z tego okresu zachował się tylko i wyłącznie jeden obiekt- bastion św. Jadwigi. Prawdziwy “bum budowlany” przypadł na okres, gdy Nysa na mocy traktatu pokojowego została w 1741 r. włączona do Prus. Król tego kraju, Fryderyk II postanowił uczynić z Nysy- miasto twierdzę. Pod ścisłym nadzorem króla, który  często odwiedzał miasto, w ciągu niespełna 20 lat powstały największe obiekty fortyfikacyjne.

Wybudowano potężny Fort Prusy, Obwałowania Dolne, Fort Wodny, a także Reduty ulokowane po obu stronach Nysy Kłodzkiej: Kardynalską i Kapucyńską. W latach 70. XVIII w. wzniesiono natomiast Obwałowania Jerozolimskie oraz  Obwałowania Wysokie, dzięki którym wielu myślało, że Nysa stała się miastem, którego zdobycie jest niemożliwe. 

O próbie wytrzymałości twierdzy przekonały się w 1807 r. wojska napoleońskie, które przez 114 dni oblegały miasto. Tylko przez ich cierpliwość i zaciętość Napoleona, Nysa musiała się poddać ze względu na kończące się zapasy żywności. Twierdza zdała egzamin i skutecznie odpierała ataki wroga. Przez kolejnych 50 lat twierdza była odbudowywana i kolejno powstawały następne elementy fortyfikacyjnej układanki.

Zbudowano Fort I, II i III oraz Obwałowania Kolejowe, które miały stanowić system obronny dla wzniesionego dworca i linii kolejowych. Nie miały one jednak już żadnego militarnego znaczenia. Twierdza Nysa stawała się przestarzała i pod koniec XIX w. rozpoczęto jej rozbrajanie i adaptowanie części budynków na magazyny wojskowe, więzienia, a nawet na miejską gazownię. 

W czasie I wojny światowej budynki twierdzy stały się obozem jenieckim. Przetrzymywano tutaj, m.in. Charles’a de Gaulle’a, późniejszego prezydenta Francji. W latach 20. XX w. Twierdza Nysa była więzieniem dla powstańców śląskich, a w czasie II wojny światowej, filią obozu koncentracyjnego, Gross Rossen. W późniejszych latach większość budynków fortecznych weszła w posiadanie stacjonującego w Nysie wojska. Niektóre jednak popadły w ruinę, zostały zniszczone, bądź zaadoptowane na zupełnie inne cele. 

Mapa obrazująca rozmieszczenie obiektów Twierdzy Nysa na mapie Nysy:

Bastion św. Jadwigi- Twierdza Nysa

Na początek swojej przygody z Twierdzą Nysa proponujemy wybrać Bastion św. Jadwigi, czyli najstarszy obiekt fortyfikacyjny w mieście. Jak wcześniej wspomnieliśmy, pochodzi on z XVII w., a więc z czasów gdy Nysa była pod władaniem Austrii. Jednak już 100 lat później został on przebudowany przez Prusaków, na wzór nowo wznoszonych elementów twierdzy. Bastion św. Jadwigi nigdy nie pełnił funkcji stricte militarnej. W czasach oblężenia Nysy przez wojska napoleońskie, mieściło się tutaj laboratorium amunicji, a w latach 70. XIX w. służył za więzienie dla francuskich jeńców. 

Dzisiaj w Bastionie św. Jadwigi mieści się Punkt Informacji Turystycznej, w którym można uzyskać wiele informacji na temat Twierdzy Nysa. Tutaj również rozpoczynają się wycieczki po twierdzy, jakie odbywają się w okresie wakacji. W Bastionie mieszczą się ponadto restauracje oraz klub muzyczny. 

Zobacz także: Muzeum Gazownictwa w Paczkowie

Fort Prusy- Twierdza Nysa

Fort Prusy jest największym obiektem fortyfikacyjnym w Nysie, który został wzniesiony tuż po zdobyciu jej przez Prusy w 1741 r. Fort ten był jednym z kluczowych elementów obronnych miasta, zarówno podczas wojny prusko-austriackiej, jak i podczas ataku wojsk napoleońskich. 

Do Fortu Prusy można się dostać na pieszo z centrum miasta, bądź podjechać samochodem na parking zlokalizowany pod wieżą ciśnień, na ulicy Obrońców Tobruku. Wieża ciśnień ma 33 metry wysokości i została wzniesiona w 1917 r., więc nigdy nie stanowiła elementu fortyfikacyjnego. Wieża ta niestety na dzień dzisiejszy jest zamknięta i nie udostępniona dla turystów. 

Wokół Fortu Prusy przebiega ścieżka, dzięki której można szczegółowo obejrzeć ten obiekt. Chodzić można nie tylko po pięcioramiennej gwieździe, która wyznacza kształt fortu, ale i wejść w wiele suchych fos, otoczonych obwałowaniami. Dla odważnych i ciekawych podziemi fortu istnieje możliwość wejścia do miejsc na pierwszy rzut oka niewidocznych. Nie zapomnijcie tylko zabrać ze sobą latarki!   Po obejściu fortu Prusy dookoła warto zajrzeć na jego dziedziniec, gdzie mieści się głęboka studnia. Można tutaj również spotkać grupę fascynatów twierdzy, którzy chętnie o niej opowiedzą kilka słów.  

Obwałowania Wysokie- Twierdza Nysa

Z Fortu Prusy udajemy się ulicą Słowiańską do skrzyżowania z ulicą Krasickiego. Tutaj idziemy pod górę, po lewej stronie mijając stary cmentarz. Po przejściu bramy po prawej naszej stronie odsłaniają się Obwałowania Wysokie, które w większości zostały wzniesione dopiero w 2. połowie XIX w. Rozciągają się one na odcinku ok. 1200 metrów,  a suchą fosą, biegnącą wzdłuż nich wiedzie ścieżka, którą zdecydowanie warto przespacerować. Daje ona szansę na poznanie tych obwarowań niejako od środka. Znajdują się tutaj liczne schrony, galerie i kazamaty. Sucha Fosa przeszła rewitalizację, dzięki czemu stała się popularnym miejscem rekreacji wśród mieszkańców Nysy.

Fort I i Fort II

Po wyjściu z suchej fosy na ulicę Grodkowską, skręcamy ostro w lewo i podążamy ul. Orląt Lwowskich ku górze. Po lewej stronie widzimy Obwałowania Wysokie, a gdy dojdziemy do skrzyżowania dróg skręcamy w prawo i jesteśmy pod bramą wejściową do Fortu I. Jest ona zamknięta, a tablica informacyjna mówi, że teren należy do wojska. Rzeczywiście tak było, ale tylko do 2001 r., gdy w Nysie stacjonowała jednostka.  Niestety od tamtego czasu fort bardzo podupadł i najbliższa okolica wokół niego jest znacznie zaniedbana.

Dużo tutaj drzew samosiejek, krzewów, które znacznie utrudniają poruszanie się. Najlepiej to miejsce odwiedzić na wiosnę, gdy istnieje możliwość obejścia fortu suchą fosą i podziwianie potężnych obwałowań, które są zachowane w bardzo dobrym stanie. Fort ten wzniesiono wspólnie z fortem II i III oraz wraz z obwałowaniami kolejowymi dopiero w II połowie XIX w. w celach obronnych linii kolejowej Nysa- Brzeg. 

Zobacz także: Arboretum w Lipnie

Powracamy na ulicę Orląt Lwowskich i wchodzimy na nowe osiedle domków jednorodzinnych, gdzie po jego drugiej stronie mieści się Fort II. Jest on w okresie wakacyjnym udostępniony do zwiedzania i zdecydowanie właśnie wtedy polecamy Wam go odwiedzić. W inne miesiące roku możecie “odbić” się tylko od bramy wejściowej. Fort II powstał w tym samym czasie co Fort I z przeznaczeniem na te same funkcje. W ostatnim dziesięcioleciu przeszedł on rewitalizację, dzięki czemu został oddany turystom do zwiedzania. Na Forcie II odbywają się corocznie Dni Twierdzy Nysa, o których piszemy na samym końcu tekstu. 

Obwałowania Jerozolimskie

Przenosimy się w okolicę ulicy Mieczysława I i Saperską. Na tej drugiej, tuż obok kąpieliska możecie zaparkować swój samochód, jeśli to właśnie nim podążacie za kolejnymi punktami Twierdzy Nysa. Obwałowania Jerozolimskie składały się z dwóch części: wewnętrznej oraz zewnętrznej. Ta pierwsza już praktycznie nie istnieje, tylko w niektórych miejscach widoczne są pozostałe naziemne nasypy. Za to Obwałowania Jerozolimskie zewnętrzne to potężny kompleks fortyfikacyjny, na którego zwiedzanie warto przeznaczyć sporo czasu. Okolica ta jest porośnięta gęstym lasem, jednak kryje on w sobie wiele elementów fortyfikacyjnych.

Do największego z nich należy Reduta Królicza, będąca aktualnie w posiadaniu klubu motorowego z Nysy, który organizuje tutaj coroczne zloty. W związku z tym wejście do niej jest niemożliwe, a podziwianie obwałowań jest możliwe tylko i wyłącznie… z góry. Po sąsiedzku znajduje się, tzw. Wysoka Bateria, z której prowadzony był ostrzał artyleryjski. Niestety, na dzień dzisiejszy miejsce to jest bardzo zdewastowane. Ciekawym miejscem w tej okolicy jest altana Eichendorffa, która z fortami nie ma nic wspólnego (może poza tym, że jest usytuowana na ich nasypie), jednak warto sobie przysiąść w niej i podziwiać wspaniała panoramę na Jezioro Nyskie i otaczające go pasma górskie: Gór Opawskich, Jeseników, Gór Rychlebskich. 

Dla spragnionych większej ilości obiektów fortyfikacyjnych polecamy wycieczkę ku zachodowi, w kierunku Skorochowa. Najpierw przechodzimy przez osiedle domków jednorodzinnych, a następnie suchą fosą przechodzimy wśród pozostałości po Obwałowaniach Jerozolimskich. W tym miejscu ich stan jest zły, dlatego nie polecamy wchodzenia do ich wnętrz. Suchą Fosą można dojść aż do Skorochowa, nad Jezioro Nyskie. 

Fort Wodny i Reduta Kardynalska

Przenosimy się na drugi brzeg rzeki Nysy Kłodzkiej, w okolicę Parku Miejskiego. Dogodnym miejscem do zaparkowania samochodu jest w tej okolicy parking przy ulicy Bazaltowej. Po przejściu z niego przez mostek jesteśmy już tuż obok fosy otaczającej Fort Wodny. Obchodzimy go dookoła i stajemy przed bramą wejściową. Proponujemy zjawić się tutaj w okresie od kwietnia do października, gdyż w miesiącach zimowych po prostu może się zdarzyć, że na teren fortu nie wejdziecie.

Fort Wodny jest otoczony z każdej strony fosą wodną, w przeciwieństwie do pozostałych fortów, które należą do Twierdzy Nysa. Zbudowany w 1745 roku, wraz z Fortem Prusy stanowił o sile fortyfikacji wznoszonej przez Fryderyka II, króla Prus. Następnie był wielokrotnie przebudowywany. W 2008 roku przeszedł on rewitalizację, jednak jego wnętrza nie są na co dzień udostępnione do zwiedzania. W jednym z pomieszczeń działa restauracja, jednak niestety godziny jej otwarcia potrafią być zagadką i niestety można “odbić” się od przysłowiowych drzwi. Fort Wodny w czasie Dni Twierdzy Nysa jest areną jednej z mniejszych bitew. 

Podążając z Fortu Wodnego w kierunku Nysy Kłodzkiej, tuż za parkiem znajduje się Reduta Kardynalska, która została wzniesiona w tym samym okresie co Fort Wodny. Jej głównym celem była ochrona terenów nad rzeką. Zbudowana na planie kwadratu posiada okrągły dziedziniec. We wnętrzach liczne kazamaty, do których można wejść, gdyż ich stan jest całkiem dobry. Jeszcze do niedawna Reduta Kapucyńska służyła za magazyny. Może się tak zdarzyć, że duże, drewniane drzwi prowadzące na jej dziedziniec mogą być zamknięte, więc wystarczy je lekko pchnąć by dostać się do środka.  

Co jeszcze warto zobaczyć?

W skład Twierdzy Nysa wchodzi jeszcze kilka innych obiektów, na których zwiedzanie można przeznaczyć już znacznie mniej czasu. Są to: 

• Obwałowania kolejowe: zbudowane pod koniec XIX w. w celu ochrony linii kolejowej Nysa-Brzeg. Znajdują się wzdłuż ulicy Bolesława Śmiałego. Obecnie znajdują się tutaj magazyny hurtowni budowlanych oraz garaże. 

• Fort III: znajduje się przy ulicy Nowowiejskiej. Zbudowany w celu ochrony pobliskiej linii kolejowej w 2. połowie XIX w. Obecnie, fort jak i teren wokół niego są bardzo zaniedbane.

• Reduta Kapucyńska: bliźniacza dla Reduty Kardynalskiej, tylko że zbudowana po drugiej stronie rzeki Nysy Kłodzkiej, przy ulicy Szlak Chrobrego. Obecnie bardzo zniszczona i dostęp do niej jest utrudniony ze względu na adaptację przyległych terenów na funkcje przemysłowe. 

• Flesza Nowa: niewielka trójboczna luneta, z której zachował się tylko i jedynie nasyp ziemny. Zlokalizowana w parku miejskim, przy stawie łódkowym. 
• Flesza Bialska: rozległa zewnętrzna fortyfikacja, z której pozostały jedynie nasypy ziemne. Do zobaczenia przy ulicy Mickiewicza, w parku miejskim. 

Dni Twierdzy Nysa

Zwiedzanie Twierdzy Nysa warto ukoronować poprzez udział w Dniach Twierdzy Nysa. W ciągu 3 dni, od piątku do niedzieli, w ostatni tydzień lipca na obiektach fortyfikacyjnych odbywają się wydarzenia ściśle związane z funkcjonowanie twierdzy. Przez miasto maszerują żołnierze napoleońscy oraz pruscy, w bastionie św. Jadwigi odbywa się festyn forteczny, a w Forcie II Bitwa o Twierdzę Nysa, będąca inscenizacją wydarzeń z 1807 r., gdy wojska Napoleona oblegały miasto. Przez 3 dni można tam również zobaczyć jak wyglądało obozowe życie żołnierzy na przełomie XVIII i XIX w. Oczywiście, w ciągu tego weekendu udostępnione do zwiedzania są obiekty fortyfikacyjne. Wieczorem w Forcie II odbywają się nocne manewry, a w Błękitnej Zatoce, w Głębinowie można być świadkiem bitwy morskiej. 

Jeśli znalazłeś na naszym blogu poszukiwane przez Ciebie informacje, kolejną inspirację na wycieczkę, czy odpowiedź na nurtujące Ciebie pytanie, to będziemy niezwykle wdzięczni, gdy wrzucisz nam napiwek do naszej blogowej świnki skarbonki (kliknij w poniższy obrazek). Dziękujemy!!!